VeertigVragen #30. Voor of tegen religie?
Beste <<Naam>>. Tijdens de Vastentijd behandel ik elke dag een vraag van een lezer. Vandaag draait het om religie, een lastig begrip.
"Er wordt gezegd: de bijbel is een anti-religieus boek. Wat wordt daarmee bedoeld en wanneer maken wij er religie van?"
|
|
Beste "Karl Barth",
ik noem die naam even omdat ik aan deze boektitel moest denken bij jouw vraag. Kun je lezen, als je niet bang bent voor een stevig stuk 20e-eeuwse theologie.
Wat moeten we van religie zeggen?
Ik vind dat zelf ook altijd een moeilijke.
Als we kijken naar de oorsprong van het Bijbelse geloof, zien we een aantal beeldenstormers. In een eerdere editie schreef ik al over de jonge Abram die een winkel vol godenbeelden kapot slaat. Maar we hebben ook Mozes die de Egyptische goden bespot. En de profeten werden er niet moe van, het volk erop te wijzen dat godenbeelden van hout en steen worden gemaakt. Door mensenhanden.
Er moest heel veel religie weg, volgens onze voorouders in 't geloof. Het aantal plaatsen waar je mocht aanbidden werd beperkt, het aantal goden dat je mocht aanbidden ook. Offers werden aan regels onderworpen. Geen wildgroei van religie, in 't ideale Bijbelse Israël.
Iets dieper snijdende kritiek vind je bijvoorbeeld bij Amos, die beschrijft dat God de vrome samenkomsten en offers en feesten niet tolereert zolang het volk niet rechtvaardig samenleeft. Micha zegt hetzelfde: God wordt niet blij van duizenden dierenoffers, liters olie of zelfs een kinderoffer. Wees liever rechtvaardig en bescheiden.
Jezus leefde hun voorbeeld na: hij liet sommige religieuze regels provocerend links liggen. Regels rond het wassen van handen, bijvoorbeeld, of de sabbatsrust. 'Liever onrein vanbuiten en rein vanbinnen dan andersom'. Dat kun je een anti-religieuze houding noemen, zo je wilt.
Wat is religie?
Er zijn twee bekende mogelijke herkomsten van dit woord, beide uit het latijn.
'Religare', wat 'verbinden' kan betekenen. Het bindt mensen aan elkaar, over de grenzen van bloedband, land, taal, plaats, tijd heen. Het verbindt mensen ook aan een traditie, aan waarden, aan God.
Of 're-legere', wat 'opnieuw lezen' kan betekenen. Het betreft dan gelovigen die constant terugkeren bij hetzelfde boek of dezelfde heilige tekst of traditie, om die te interpreteren en hun leven erdoor te laten kleuren.
**
In die betekenis is er niets mis met religie. Het zijn gewoon mensen die zich (samen) willen verbinden aan een rijke, wijze, zingevende traditie.
Waar gaat het dan wél fout?
Bij het feit dat religieuzen vaak hun eigen morele claims en idealen niet kunnen waarmaken. Ze wassen hun handen voordat ze Bijbellezen, maar morgen slaan ze hun slaven weer met dezelfde handen. Zoiets. Er gebeurt altijd wel iets waardoor je denkt: 'Bah, wat kunnen die gelovigen toch hypocriet zijn!'. Een beetje zoals Jezus kon uithalen naar de religieuze elite van zijn cultuur.
Om dat probleem te tackelen maken mensen graag onderscheid.
Na mijn lezingen (waar ik graag onverdroten over het mooie van religie spreek) krijg ik vaak te horen dat ik bepaalde terminologie zou moeten aanpassen.
'Geloof versus religie', bijvoorbeeld. Het eerste goed, het tweede slecht.
'Spiritualiteit versus religie', bijvoorbeeld. Idem.
'Relatie versus religie', bijvoorbeeld. Idem.
Ik heb er allemaal helemaal niks mee. We zijn nu eenmaal ongeneeslijk religieus. Op onze oprechte geloofsvonk bouwen we een religieuze traditie, zo werkt dat. Een beetje zoals je op je verliefdheid een relatie bouwt, en dan kan het snel klappen, totaal scheefgroeien of het kan de liefde juist prachtig voeden. Zo voedt religie jouw geloof, als je die religie mooi vormgeeft. Daar is niets mis mee.
Met Kerst denk ik elk jaar aan dit dilemma.
Weet je waarom? Omdat het hét religieuze feest van het westen is. Mensen die de kerk nooit meer vanbinnen zien, gaan er met Kerst soms toch nog heen. Even vertrouwd die oude liedjes zingen. Even een kaarsje opsteken. Kerstgangers. Ze geloven niets, maar ze komen in hun mooiste kleren naar de dienst.
Is daar iets mis mee?
Ik vind persoonlijk van niet. Gun elkaar lekker de troost, de warmte, de knusheid, het beetje kaarslicht in de donkere decembermaand, de nostalgie, het familiegevoel, het jeugdsentiment, de suggestie dat er op deze ene avond in het jaar misschien toch een God is, of simpelweg: het uitleven van een gewoonte omdat je houdt van gewoonten, omdat ze je houvast geven.
Dat is religie, en ik ben er mild over.
Maar er is ook een andere kant.
Kerst is namelijk op zichzelf, als je de Bijbel leest, geen knus verhaal. Er is een jong stel in een bezet land. Zij is zwanger - niet van hem. Ze moet bevallen, maar ze heeft geen onderdak. Het kind wordt in een armoedige setting geboren. Direct wordt het kind met de dood bedreigd door een maniakale tiran op een troon. Ze moeten vluchten naar Egypte.
Behoorlijk heftige zaken, en de boodschap: 'God ligt liever in een lappenmand dan dat ze op de troon zit', God verbindt zich eerder aan de machteloze, de kansloze, de lijdende dan aan de succesmens, is een urgente oproep aan iedereen die het hoort. Geef een stem aan wie zelf geen stem heeft. Heb oog voor wie niet gezien wordt. Bied veiligheid aan wie weerloos is.
Dit is mijn conclusie, en daar moet u het mee doen: de 'religieuze kersttest'.
1) Religie is goed als het ons helpt om elk jaar met Kerst én de knusheid van een religieus familiefeest te ervaren, én het ongemak van de confrontatie met het andere verhaal.
2) Religie is verkeerd als je met Kerst aan het kerstkind (en aan alle kerstkinderen op het journaal) en elkaar voorbij leeft terwijl je je harteloos decadent volvreet aan door moderne slaven gefabriceerde chocolade met dieronvriendelijk geproduceerde hompen vlees.
3) Religie-loos geloof, waarin je te chagrijnig en puristisch bent om aan tradities mee te doen, of jezelf wat kerstwarmte te gunnen, is geen lang leven beschoren, als het al bestaat. Ieder geloof heeft religie nodig. Juist de gelovigen die zo hard roepen dat ze zéker niet religieus zijn. We kunnen niet zonder joh!
|
|
|
|
|
