VeertigVragen #27. Kent de Bijbel ook humor?
Beste <<Naam>>. Tijdens de Vastentijd behandel ik elke dag een vraag van een lezer. Vandaag gaat het over humor. Oh, die had ik eigenlijk op 1 april moeten doen. Gemiste kans. Haha!
"Wordt er wel eens om een goede grap gelachen in de bijbel?"
|
|
Beste "Geinponem",
ja, het woord 'gein' komt van het Hebreeuwse 'chen' en dat betekent 'genade'. Dat had je vast al veertien keer van je dominee gehoord, want wij dominees houden van dat soort... nou ja, gein, dus.
De Bijbel staat vol humor.
Het is eigenlijk vooral een grote grap dat wij dat niet zo goed meer zien. Voor ons besef is de Bijbel een plechtig, statig boek. Hij gebruikt het woordje 'gij' en in de Statenvertaling zie je rare dubbele oo's en dt's waar wij ze nu niet meer schrijven. Dan krijg je automatisch het gevoel: wat een serieus geschrift is dit!
De kunst van Bijbellezen is volgens mij (voor een deel) dat je er de gein weer in gaat zien.
Stel je voor dat je het boek Jona leest, en je besluit om eens geen ruzie te maken over de vraag of die man werkelijk een paar dagen in de buik van een grote vis heeft gewoond. Je besluit het boekje te gaan lezen met een vrolijke grijns. Volgens mij is dat precies hoe je het moet lezen. Wat vind je dan? Een profeet en een God die op lachwekkende wijze om elkaar heen draaien. Bijna een klucht!
Of het typische machomannetje Abimelech, die omkomt doordat een vrouw een maalsteen op zijn hoofd gooit. Hij roept net op tijd zijn wapendrager bij zich: 'Steek mij snel dood, anders zeggen ze later van me dat een vrouw mij heeft vermoord!'. Ik vind een heerlijke ironie in vrijwel elke tekst waarover ik moet preken.
Of de vroedvrouwen Sifra en Pua. Zij hadden van de farao te horen gekregen dat zij elk pasgeboren Israëlitisch jongetje moesten ombrengen. Natuurlijk deden ze het niet. Toen de machtigste man op aarde, de farao, vroeg waarom ze nalatig waren, antwoordden ze: 'Die Hebreeuwse vrouwen kunnen zo snel baren, sire. Zodra wij als vroedvrouwen arriveren zijn de baby's allang verstopt! We willen wel, maar het lukt niet!'. Een staaltje sarcasme op het scherpst van de snede.
Afhankelijk van wat je humor is kun je de Bijbel ook openslaan voor gouden aambeien, voor het bakken van koeken op stront, voor de vele dialogen waarin Jezus zijn gesprekspartners handig op het verkeerde been zet, voor de profeet Jesaja die een parodie maakt van priesters met een alcoholprobleem. Het staat er allemaal in.
Waarom lachen we dan zo weinig in de kerk?
Misschien omdat we de boel te calvinistisch-ernstig zijn gaan nemen in de loop der eeuwen. Omdat we Bijbelverhalen niet meer als verhalen, maar als orakelstukken zijn gaan zien. Omdat we sommige teksten zo uitentreuren kennen dat we er geen verrassing meer in opmerken.
Ja, dan kan het saai worden.
De volgende stelregel geldt voor mijn eigen Bijbellezen: als de tekst mij niet emotioneert, ga ik er niet mee de kansel op. Ik sla hem over of vecht er net zolang mee totdat de tekst landt. Soms is die emotie pijn of verdriet of boosheid of hoop of vreugde of liefde, soms ook plezier. Váák ook plezier.
Kijk, als je zoekt op 'lachen' in de Bijbel kom je niet zo heel veel tegen. Dat zijn ook de allerslechtste grappen, he, die waarachter je 'haha' moet typen. Of die je moet introduceren met: 'Hee, en ken je die mop van Gideon die ten strijde moest trekken met een klein clubje van soldaten die als een hond hun water dronken?'. Nee, de beste humor in de Bijbel is subtiel en zit 'm in vileine ironie, precies zoals ik het graag zie.
Dus sla je favoriete Bijbelboek eens open en lees het in een vrolijke bui. Zoek de lol en gij zult vinden. Iedereen kan het!
Hulp nodig bij het vinden van humor in de Bijbel? Je kunt me vragen om er eens een lezing over te komen houden, of om een avond Bijbelverhalen te komen vertellen in je kerk, vereniging, festival. Omdat ik al veel over het thema heb gezegd en geschreven, eindig ik even met een kleine proeverij uit een stuk dat ik er jaren geleden over publiceerde in Woord en Dienst. Het hele stuk staat hier.
*****
In de bijbel is er één persoon naar de lach vernoemd: Isaak. Zoon van de onvruchtbare Sara. Op hoge leeftijd krijgt ze te horen dat God haar een kind zal schenken. Ze lacht. Natuurlijk lacht ze. Ze bedient zich van spot om haar verdriet vrolijk een plaats te geven. Ze bedient zich van satire, als ze zich plastisch voorstelt dat de verwelkte lichamen van haar en haar man nog eens samensmelten voor een onmogelijke bevruchting.
God lijkt haar die lach niet echt kwalijk te nemen, hoewel hij haar er herhaaldelijk op blijft wijzen. Een scheutje ironie van de Allerhoogste, want een jaar later is Sara weer aan het lachen, maar nu niet meer bitter maar vreugdevol om de gein van haar bejaarde bevalling. Isaak is geboren.
Als theoloog zou ik die twee lachen graag intact houden in de maatschappij.
Eerst: de humor als heilig medicijn tegen de pijn van vandaag, als verbinder en trooster middenin ons leed.
Daarnaast die tweede lach van Sara. De lach van ‘dus tóch, dus tóch’, de lach van een gekke droom die werkelijkheid kan worden, de gein die hoopt op genade.
Verliezen we die tweede uit het oog, dan verzanden we in kwetsen om het kwetsen of in een ironisch levensgevoel dat fundamenteel cynisch is. Een risico dat we alleen kunnen bestrijden door vast te houden aan geloof, hoop en liefde. Stug en zonder spoor van spot durven blijven zeggen, dat er een laatste lach moet zijn. Een lach van vreugde en vrede voor alle mensen.
***
Tot morgen!
|
|
|
|
|
